Кәсіпкерлікті қорғау стратегиясы әзірленді

БҰҰ-ның басшылық қағидаттарын ескере отырып, кәсіпкерлік қызметте адам құқықтарының сақталуын қамтамасыз ету жөніндегі жұмыс тобының отырысы барысында Қазақстан кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл хатшылығының меңгерушісі Сафарауль Йылмаз Кәсіпкерлікті қорғау жөніндегі бизнес-омбудсменнің стратегиясын таныстырды.

Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілдің (КҚҚУ) миссиясы - барлық басқа құқықтық мүмкіндіктер таусылғаннан кейін мемлекеттік органдарда кәсіпкерлердің және бүкіл кәсіпкерлік қоғамдастықтың заңды мүдделерін қорғау. Ол үшін кәсіпкерлік пен мемлекет арасындағы медиацияның тиімді көпірі ретіндегі КҚҚУ рөлі жалғыз сындарлы болып қала береді.

Қазіргі уақытта сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұрақты күресті және заңсыз шығарылған активтерді қайтаруды қамтитын экономиканы басқарудың әлі де орталықтандырылған және әлеуметтік бағдарланған моделі аясында кәсіпкерлік ортада тәуелді көңіл-күй байқала бастады. Кәсіпкерлік мемлекеттік және квазимемлекеттік тапсырыстарды, тендерлерді, сондай-ақ субсидияларды, субсидияларды және мемлекеттің өзге де қолдауын талап етеді.

Сонымен қатар, стратегиядан көрініп тұрғандай, бұл жаңа экономикалық саясатқа (ЖЭС) көшу үшін елеулі қауіп төндіреді, сондықтан кәсіпкерлердің материалдық-техникалық және моральдық жағдайының, олардың жеке бастамаларының, капиталдарының және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деградациясына жол бермеу керек. Нарықтық экономиканың іргетасы болып табылатын кәсіпкерліксіз ЖЭС-ке ауысу мүмкін болмайды.

Сондықтан мемлекеттік, квазимемлекеттік және өзге де саяси монополия экономикасындағы үстемдіктен жеке меншік және еркін бәсекелестік негізінде нарықтық өзара іс-қимылдың кеңейтілген (инклюзивті) тәртібіне көшу, жеке бизнесті негізсіз әкімшілік кедергілерден және құқық қолдану озбырлығынан, сондай-ақ мемлекеттік және квазимемлекеттік секторлармен тең емес бәсекелестіктен босату қажет».

Содан кейін, бизнес-омбудсменнің пікірінше, ЖІӨ-дегі жеке бизнестің үлесі мемлекеттік және өзге де жария меншікке қандай да бір залал келтірместен кепілді және кедергісіз өсе алады.

Осыған байланысты, КҚҚУ операциялық іс-шаралары алдағы бірнеше жылда келесі өзекті мәселелерді шешуге бағытталатын болады.

Бірінші. Ең алдымен, әкімшілік және сот процестерінде ерікті құқық қолдануды, сондай-ақ заң шығару процесінде ерікті құқық шығаруды реттеу қажет.

Мәселен, соттар істердің 60%-дан астамы мемлекеттік органдардың емес, кәсіпкерліктің пайдасына шешетін әкімшілік әділеттіліктің табысты дамуына қарамастан, бұрын болған шешімдердің, құжаттар мен шарттардың күшін жою немесе орындамау бойынша ерікті құқық қолдану практикасы өзгеріссіз қалады.

Екінші. Ұлттық бизнесті ынталандыруға импортты алмастырудан экспортқа бағдарлануға көшу керек.

Бұл шара импортты алмастыруды жоққа шығармайтындығымен қатар, бұл алмастыруды сапалы түрде жоғары негізде жасайды және адал бәсекелестікті шектемейді.

Үшінші. Ішкі нарықта сыртқы сауда және өзге де нарықтық бағалар бойынша саудадан пайда табатын кәсіпорындар тарапынан халықтың әлеуметтік осал топтарына атаулы көмек көрсетумен алмастыра отырып, шекті, жеңілдікті және өзге де әлеуметтік бағдарланған бағаларды белгілеу практикасын тоқтату.

Бұдан бөлек, экономиканың барлық нарықтық салаларында саяси монополияларға және сауда жасау құқығымен байланысты өзге де табиғи емес преференцияларға, жеңілдіктерге және/немесе тыйымдарға тыйым салу. Барлығы сауда жасауға құқылы.

Төртінші. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес процесінде мемлекеттік органдардың, квазимемлекеттік және өзге де жария ұйымдардың лауазымды адамдары пара беруге мәжбүр ететін кәсіпкерлерді жауапкершілікке тарту проблемасы белгіленді.

Ол үшін бірқатар шаралар ұсынылды: кәсіпкерлерді мәжбүрлі пара бергені үшін сөзсіз қылмыстық жауапкершіліктен босату және олардан талап етілген қаражатты қайтаруға кепілдік беру. Сондай-ақ шешім қабылдау орталықтарын (мысалы, сатып алу бөлігінде) операциялар орындарына жақындату және жалпы мемлекеттік және корпоративтік мақсаттар үшін жергілікті жерлерде жеке мүдделерді бюджеттік ынталандыру арқылы тарту үшін деңгейлер мен салалар бойынша басқаруды орталықсыздандыру ұсынылды.

Бесінші. Кәсіпорындарда иелену мен билік ету функцияларын нақты бөлу және тәуелсіз директорларды тек миноритарийлер тағайындап, жұмыстан шығара отырып, ішкі бақылаудың ашық жүйесін құру арқылы корпоративтік басқарудағы ашықтықты болдырмау.

Алтыншы. Тарифтерді қатаң бекітудің орнына ұлттық бизнес үшін тарифтердің (олардың активтерін жаңғыртусыз) өсуіне әкелетін табиғи монополиялардың рентабельділігін (пайда нормасын) реттеуді жою, сондай-ақ отандық кәсіпорындардың іріленуіне және ЕАЭО елдерінің ірі кәсіпорындарымен ашық бәсекелестік нарықтарында олигополиялардың өзге де дамуына кедергі келтіруді тоқтату.

Жетінші. Мемлекеттік және квазимемлекеттік секторларға ашық нарықтық ортасы бар салаларда жеке бизнеспен бәсекелесуге тыйым салу.

Сегізінші. БАҚ арқылы сауда мен қаржыны және барлық кәсіпкерлікті «өнімсіз» делдалдықтың «паразиттік» құбылыстары ретінде жеткіліксіз әлеуметтік-психологиялық қабылдауды түзету. Ол үшін коммерцияның, қаржы мен өндірістің негізінде жатқан сауданың маңыздылығын және тауар өндірушілердің өндірістік қуатын ұлғайту бойынша нарықтық өзара іс-қимылға қатысатын делдалдардың рөлін жаппай түсіндіруді жүргізу. Және, осылайша, халықтың кәсіпкерлік пен мемлекетке қатысты популистік және тәуелді көңіл-күйлерінің деңгейін төмендету, экономика үшін депрессиялық мемлекеттік қолдау мен реттеу шараларының алдын алу.