Қазақстан Республикасының
Президенті
Қ.К. Тоқаевқа

Құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы!

Кәсіпкерлік қауымдастық, жалпы алғанда, бизнесті бөлшектеу арқылы салықтық оңтайландыруға қарсы үкіметтің бағытын қолдайды және жүргізіліп жатқан салық реформасының теріс салдарын бейтараптандыру ісінде көрсеткен жеке қолдауыңыз үшін Сізге алғыс білдіреді.

Осы орайда, Сізге ұлттық экономика және қаржы министрліктерімен сындарлы диалог арқылы тапсырмаларыңызды іске асыру шеңберінде салықтық әкімшілендірудің барлық дерлік негізгі мәселелерін реттеуге қол жеткізілгенін хабарлау қажет деп санаймын. Атап айтқанда, ҚҚС алдын ала төлеу көлемі барынша азайтылды, сондай-ақ «Е-Тамға» автоматтандырылған бақылауы шеңберінде мәмілелер мен кәсіпорындарды кері қайтару тек кәсіпорындардың өздері ЭШФ-тарын кері қайтарған жағдайлармен шектелді.

Бірақ ең өзекті шешілмеген мәселе (Жаңа Салық кодексінің 286-бабының 16-тармағы) сол күйінде қалып отыр – жалпыға бірдей белгіленген салық салу режиміндегі (ЖББР) субъектілерге корпоративтік табыс салығын (КТС) есептеу кезінде жеңілдетілген декларация негізіндегі арнайы салық режимін (АСР) қолданатын субъектілерден алынған шығыстарды шегерімдерге жатқызуға толық тыйым салу.

Бізге шегерімдерге тыйым салу жалпыға бірдей белгіленген салық салу режимі (ЖББР) үшін шағын бизнеспен ынтымақтастықты экономикалық тұрғыдан тиімсіз етеді, өйткені ол ірі бизнес үшін салық жүктемесін, өзіндік құнды және бағаларды арттырады деген көптеген өтініштер түсуде. Ал шағын бизнестің арнайы салық режимінен (АСР) жалпыға бірдей белгіленген салық салу режиміне (ЖББР) өтуі де, бірақ бұл жолы шағын бизнес үшін шығындарды көбейтеді. Осылайша, бұл тыйым экономикада бір-бірінен оқшауланған екі бөлек сегменттің (АСР және ЖББР) жасанды түрде қалыптасуына және/немесе мәмілелердің көлеңкелі секторға кетуіне алып келеді, бұл кез келген фискалдық саясаттың мақсаттарына қайшы келеді.

Алдағы жылы барлық кәсіпорындардың шамамен 70%-дан астамы біріңғай арнайы салық режимін (АСР) – оңайлатылған декларация негізіндегі режимді қолданатын болады. Егер олардың барлығы ірі бизнеспен ынтымақтастықты сақтау үшін мәжбүрлі түрде жалпыға бірдей белгіленген салық салу режиміне (ЖББР) өтіп, ҚҚС төлеуге тиіс болса, онда олардың барлығына кәсіби бухгалтерлік сүйемелдеу қажет болады. Алайда Қазақстандағы қазіргі жағдайды ескере отырып, қажетті мөлшермен салыстырғанда бухгалтерлер саны бірнеше есе, тіпті кей жағдайда он есе аз. Демек, бұл жағдай салықтық айыппұлдар мен тексерулердің салдарынан кәсіпорындардың жабылу қаупін автоматты түрде арттырады.

Әлемдік тәжірибеде ҚҚС төлеушілері өздерінің міндеттемелерін азайту үшін ҚҚС төлеуші жеткізушілермен жұмыс істеуге табиғи түрде мүдделі. Қазақстан да бұл тұрғыдан ерекшеленбейді. Ірі кәсіпорындарда арнайы салық режиміндегі (АСР) контрагенттерге тиесілі шығыстардың үлесі орта есеппен бар болғаны 1-2% шамасында (көлік, тамақтану, логистика және жалға алу). Сондықтан ірі бизнес тарапынан КТС-ты төмендету қаупі төмен.

Салықтық шегерімдерге тыйым салу ҚҚС мөлшерлемесінің 16%-ға көтерілуінен туындап отырған инфляциялық қысымды одан әрі күшейтеді, бұл өз кезегінде салалар мен өңірлерде тізбекті бағалық шоктарға әкелуі мүмкін.

Алайда ең бастысы – шегерімдерге тыйым салу төмендегі құқықтық қағидаттардың бұзылуына әкеледі:

-    шағын бизнеске тек салық салу режиміне байланысты негізсіз теріс кемсітушілік заңнаманың ең жоғары деңгейінде бекітіледі;

-    шегерімге қабылдауға тыйым салынған шығыстар – бұл бизнес пайдасын есептеген кезде, контрагенттің қандай салық режимін қолданатынына қарамастан, шегерімге жатқызуға құқығы бар нақты шығындар;

-    іс жүзінде бір мәміле бойынша салықтық жүктеменің негізсіз екі еселенуі орын алады (АСР субъектісі сатушы ретінде айналымнан 4% мөлшерінде, оның ішінде пайда салығын да төлейді, ал ЖББР субъектісі сатып алушы ретінде сол мәміле бойынша салық салынатын пайданы есептеген кезде шегерім құқығынан айырылады).

Үкімет бұл кемсітушілік норманы бизнесті бөлшектеу арқылы жүргізілетін шамадан тыс салықтық оңтайландыруға қарсы шара ретінде енгізді, алайда оның тиімділігін дәлелдейтін негізді есептерді жұртшылық назарына ұсынған жоқ. Оның үстіне, шегерімдерге толық тыйым салу бұл мәселені шешпейді, керісінше – субъектілердің ЖББР және АСР режимдерімен жұмыс істеу арқылы бизнесті жасанды түрде бөлшектеуге жаңа күшті стимулдар қалыптастырады.

ҚР ҰЭМ деректеріне сәйкес, 2023 жылы АСР субъектілерінің айналымы 15,07 трлн. теңгені құрады, оның 5,37 трлн. теңгесі – ЖББР субъектілерімен өзара іс-қимыл. Тіпті 30% операциялар адал емес салық төлеушілерге тиесілі болып, КТС орта есеппен 20% деңгейінде төмендетілді деп есептегеннің өзінде, аталған норманың ықтимал фискалдық әсері бар болғаны 270-280 млрд. теңге көлемінде болады. Бұл – 2026 жылға жоспарланған 23 трлн. теңге мемлекеттік бюджет түсімдерінің шамамен 1%-ына тең көрсеткіш.

Халықаралық тәжірибеде салық салу режимдері арасындағы шығыстарды шегерімге жатқызуға тыйым салу сияқты норма мүлде кездеспейді, өйткені ол салық салудың бейтараптық қағидатына және кәсіпкерлік еркіндігіне қайшы келеді. Дүниежүзілік банктің 2020 жылғы деректеріне сәйкес, дамушы экономикалардағы жұмыс орындарының 60%-дан астамы шағын және ірі кәсіпорындар арасындағы жеткізілімдер есебінен құрылады. Осыған байланысты, шағын және ірі бизнес арасындағы экономикалық байланыстарды бұзудың ұзақ мерзімді залалы, АСР бойынша шығыстарды КТС есебінде шегерімге жатқызуға толық тыйым салу нәтижесінде бір реттік және соның өзінде аз ғана салықтық түсімдердің өсуімен ешқандай салыстыруға келмейді.

Инвестициялық климатқа зиян келтірмей, адал емес салықтық оңтайландыру схемаларына қарсы күресу мақсатында кәсіпкерлік қауымдастық салық әкімшілендірудің баламалы, нысаналы құралдарын қарастыруды ұсынады:

-    шегерімдерді тек өзара байланысты тараптар (өзара тәуелді тұлғалар) арасындағы операциялар бойынша шектеу;

-    салықтық әкімшілендіруде тоталды тыйым салудың орнына тәуекелге бағдарланған бақылауды қолдану;

-    оңайлатылған декларация негізіндегі АСР қолдану үшін рұқсат етілетін шекті айналым мөлшерін жылына 600 мың АЕК-тен (2,4 млрд. тг.) 300 мың АЕК-ке (1,2 млрд. тг.) дейін қысқарту, бұл бизнес өлшемдері жіктелімінде Кәсіпкерлік кодекстің 24-бабында да көзделген;

-    АСР субъектілері ЖББР субъектілерімен жұмыс істеген жағдайда олардың айналымына екі есе жоғары — 8% мөлшерлеме белгілеу.

Бұл экономикалық дамудың маңызды факторы ретінде іскерлік белсенділікті және өсіп келе жатқан жаһандық бәсекелестік шеңберінде Қазақстанның тартымдылығын сақтайды. Бірақ бұл шараларды жүзеге асыру және бизнеске өз шарттарын түзетуге жеткілікті уақыт беру үшін кәсіпкерлік қоғамдастық 18 айға шегерімге тыйым салу туралы норманы қолданысқа енгізудің кейінге қалдыру тәртібі туралы заң жобасын бастауды ұсынады, сондықтан алдағы алты айда Салық кодексінің өзін өзгерту заңды түрде мүмкін емес.

Құрметпен,
Кәсіпкерлердің құқықтарын
қорғау жөніндегі уәкіл
Қ. Нұров